🔷مقاله روانشناسی🔷
خودسرزنشگری
آخرین باری که خود را به خاطر یک اشتباه کوچک سرزنش کردید کی بود؟ افرادی که دچار خودسرزنشگری باشند احتمالا می‌گویند همین دیروز یا نهایتاً همین یک هفته پیش! این افراد مدام خود را در وضعیتی دشوار و چارچوب‌های سخت‌گیرانه قرار می‌دهند و اصلاً با خود واقعی‌شان مهربان نیستند. اگر با خطای یکی از دوستان یا نزدیکان خود روبه‌رو شوند، خیلی زود آن را بخشیده و فراموش می‌کنند؛ اما وقتی نوبت به خودشان می‌شود تبدیل به یک معلم سخت‌گیر شده و به دنبال بدترین تنبیه‌ها می‌گردند. واقعاً چرا؟
این افراد به بیماری خودسرزنشگری مبتلا هستند. خودسرزنشگری یا جنگ ذهنی یک وضعیت روان‌شناختی است که فرد در آن مدام خود را بابت اشتباهات گذشته، شکست‌ها و ناکامی‌های زندگی سرزنش می‌کند. افراد مبتلا به این بیماری همیشه گرفتار یک چرخه بی‌پایان از افکار منفی و آزاردهنده هستند و هیچ وقت نمی‌توانند خودشان را مانند یک شخصیت ارزشمند و مهم دوست داشته باشند. در ادامه این مطلب قرار است به طور مفصل درباره خودسرزنشگری و افراد مبتلا به آن صحبت کنیم.
خودسرزنشگری چیست؟
خب، به نظرم بهتر است ابتدا با تعریف این بیماری شروع کنیم. خودسرزنشگری (Self Loathing) متشکل از افکار منفی یک فرد است که مانند یک ابر سیاه باران‌زا در ذهن او چرخیده و عملکرد آن فرد را به طور لحظه‌ای مورد نقد و سرزنش قرار می‌دهد. افرادی که دچار این وضعیت هستند معمولاً خود را مقصر تک‌تک اتفاقات بد زندگی می‌دانند. مدام از خود ایراد گرفته و هیچ وقت از عملکردشان راضی نیستند. این افراد در زمان تنهایی دائم در حال نشخوار فکری بوده و بخش زیادی از وقت و انرژی خود را صرف تحلیل و نقد رفتار خود در گذشته می‌کنند. خطا یا اشتباه در چارچوب فکری این افراد جایی نداشته و معمولاً خیلی سخت خودشان را می‌بخشند.
خودسرزنشگری در افراد مختلف می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد؛ اما معمولاً ناشی از کمال‌گرایی منفی، انتظارات غیر واقعی و فشارهای اجتماعی است که در نهایت افراد را به قضاوت‌های ناعادلانه از خود مجبور می‌کند. البته مواردی مثل محیط جغرافیایی، تربیت خانوادگی، سبک زندگی و تجارب شخصی، دایره دوستان و… نیز می‌تواند به شکل‌گیری این بیماری در افراد دامن بزند.
نشانه‌های خودسرزنشگری در افراد
افرادی که درگیر خودسرزنشگری هستند، هیچ وقت انرژی و انگیزه کافی برای رشد و پیشرفت را ندارند. چون اغلب درگیر انتقاد سخت‌گیرانه از رفتارها و اعمال خود بوده و به همین واسطه تصمیمات درستی نخواهند گرفت. به عبارتی درگیری ذهنی این افراد آن قدر زیاد است که دیگر فرصتی برای رشد و توسعه فردی باقی نمی‌ماند. در ادامه به چند مورد از مهم‌ترین نشانه‌های خودسرزنشگری در افراد اشاره خواهیم کرد:
اورتینک‌های قهاری هستند.
خودسرزنشگری باعث می‌شود تا آدم‌ها دائم در حال فکر کردن باشند. “دیشب چه اتفاقی افتاد؟ نکنه فلانی از دستم ناراحت شده باشه؟ نکنه وقتی جواب سلامش رو یادم رفت بدم بهش بر خورده باشه؟ لباسم مناسب بود؟ نکنه آبروی خانوادم رو برده باشم؟ نکنه لباسم به قدر کافی خوب نبوده؟ اینکه زود برگشتیم تقصیر من بود، از بس که ساکت نشسته بودم همه فکر کردن بهم خوش نمیگذره! اصلا آدم اجتماعی نیستم، فکر کنم دیشت همه ازم خسته شده بودن و…” این‌ها بخش کوتاهی از افکار آزاردهنده یک فرد مبتلا به خودسرزنشگری است. آن‌ها کوچک‌ترین اتفاقات را هم با بال و پر دادن زیاد، مدام در ذهنشان مرور کرده و دادگاهی در ذهنشان تشکیل می‌دهند. دادگاهی که تنها محکومش خودشان هستند!
مسئولیت همه موقعیت‌های منفی و اتفاقات بد را گردن می‌گیرند.
افرادی که دائم در حال سرزنش خود هستند، هر موقعیت بدی که پیش بیاید را گردن خود می‌اندازند. فکر می‌کنند که مسئولیت تمام اتفاقات بد زندگی گردن آن‌هاست. اینکه هوای بارانی برنامه مسافرت را خراب کرده، اینکه سیستم کامپیوتر شرکت خراب شده، اینکه فلانی دیگر صمیمیت سابق را ندارد، اینکه اعضای خانواده مریض شده‌اند و… تک‌تک این اتفاقات را به خود ربط داده و خود را مقصر واقعی می‌دانند.
شخصیت وجودی‌شان را زیر سؤال می‌برند.
خودسرزنشگری در آدم‌ها باعث می‌شود تا شخصیت خود را در موقعیت‌های مختلف زیر سؤال ببرند. مثلاً راه حل X برای حل مشکل پیش آمده در شرکت مناسب نبود. حال به جای آنکه از این اشتباه درس گرفته و به دنبال راهکار بهتری باشند، ترجیح می‌دهند خود را یک شخصیت شکست خورده، ناتوان و ناموفق بدانند و با تخریب ساختار شخصیتی خود، خودشان را تنبیه کنند.
از دستاوردهای خود راضی نیستند.
آدم‌هایی که درگیر خودسرزنشگری هستند، بزرگ‌ترین موفقیت‌های خود را هم کم و ناچیز می‌بینند. شنیدید که می‌گویند “مرغ همسایه غازه”؟ دقیقاً اینجا صدق می‌کند. چون این افراد دستاوردهای دیگران را خیلی بزرگ و ارزشمند می‌بینند، اما موفقیت‌های خود راضی‌شان نمی‌کند. این افراد توقعات زیادی از خود دارند برای همین معمولاً ناراضی هستند.
خود را با دیگران مقایسه می‌کنند.
افراد خودسرزنشگر دائم در حال مقایسه خود با دیگران هستند. مقایسه‌ای که هیچ وقت قرار نیست در آن برنده باشند! از مقایسه وضعیت مالی، چهره و اندام گرفته تا موفقیت‌های شغلی، مدرک تحصیلی و موقعیت اجتماعی. در تک‌تک این موارد خود را در موضع ضعف دیده و به سرزنش و عیب‌یابی از خود می‌پردازند.
دلایل خودسرزنشگری چیست؟
حال به نظرتان چرا آدم‌ها درگیر خودسرزنشگری می‌شوند؟ ریشه این بیماری در کجاست؟ همانطور که در بخش قبل هم گفتیم، خودسرزنشگری می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد؛ اما اصلی‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
کمال‌گرایی: افراد کمال‌گرا استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای برای خود داشته و خطا و اشتباه در رفتار و زندگی آن‌ها معنا و جایگاهی ندارد. این افراد دوست دارند همه چیز به نحو احسن انجام شده و همه موقعیت‌ها در بهترین حالت ممکن رخ دهد. توقعات زیادی از خود داشته و دوست دارند همیشه بهترین نسخه از خود را ارائه دهند. اگر خطای کوچکی رخ دهد، خیلی منتقدانه نسبت به آن رفتار کرده و با خودسرزنشگری زیاد، خود را تنبیه می‌کنند.
وسواس: افرادی که دچار وسواس فکری هستند ممکن است در نهایت به خودسرزنشگری نیز مبتلا شوند. این افراد به دلیل حساسیت زیادی که دارند، نسبت به ریزترین اتفاقات نیز واکنش نشان داده و جزئی‌ترین موارد هم توجهشان را جلب می‌کند. برای همین گاهی ممکن است هیچ اتفاق خاصی هم نیفتاده باشد؛ اما به دلیل وسواس فکری که دارند، شروع به سرزنش و تنبیه خود کنند.
رفتار والدین: بخش زیادی از شخصیت ما تحت تأثیر رفتار والدین و محیط رشدمان شکل گرفته است. والدینی که سخت‌گیری‌های شدیدی به کودکان خود داشته و آن‌ها را بابت جزئی‌ترین خطاها یا حتی اشتباهات نکرده تنبیه می‌کنند، در واقع فرزندشان را به سمت خودسرزنشگری هُل داده‌اند.
عوارض خودسرزنشگری چیست؟
خودسرزنشگری در نهایت چه تأثیراتی در زندگی فرد ایجاد می‌کند؟ افرادی که درگیر این بیماری هستند، با گذشت زمان تأثیرات آن را در ابعاد مختلف زندگی خود خواهند دید. از روابط عاطفی و دوستانه خود گرفته تا زندگی حرفه‌ای و شغلی خود! مهم‌ترین عوارض خودسرزنشگری در زندگی افراد عبارت‌اند از:
کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس
احساس خود کم‌بینی و بی‌ارزشی
حس ناکافی بودن
افزایش احساس گناه، شرم و ناامیدی نسبت به خود
کاهش انگیزه
کاهش انرژی جهت تلاش برای دستیابی به اهداف
بروز اختلالاتی مثل اضطراب، استرس، افسردگی و…
اجتناب از چالش‌های جدید به دلیل ترس از شکست
دور شدن از خود
در نهایت…
خودسرزنشگری یک حالت روانی بوده که کم و بیش در همه آدم‌ها وجود دارد؛ اما اگر به شکلی افراطی در فرد ایجاد شود می‌تواند حکم یک زنگ خطر را داشته باشد. افرادی که درگیر خودسرزنشگری هستند، نقاط ضعف خود را خیلی واضح و پررنگ دیده و در مقابل به نقاط قوتشان توجه چندانی ندارند. اگر فکر می‌کنید که شما هم جزو این دسته از افراد هستید، بهتر است هرچه سریع‌تر برای درمان آن اقدام کنید.
در این وبلاگ مطالب مهم مشاوره‌ی تحصیلی، اخبار و اطلاعیه‌های کنکور سراسری، درباره‌ی بنیاد علمی و آموزشی شفیعی و استاد علیرضا شفیعی، مقالات تربیتی_تحصیلی_انگیزشی و روانشناسی، دل‌نوشته‌های مربوط به دانش‌آموزان بنیاد علمی و آموزشی شفیعی و کتاب‌های ارزنده معرفی و ارائه خواهد شد.