هواداران استاد علیرضا شفیعی

🔷مقاله روانشناسی🔷

حضور در مدرسه چگونه به شکل‌گیری شخصیت دانش‌آموزان کمک می‌کند؟

چرا حضور در مدرسه با بروز هیجانات مختلف نوجوانان ارتباط مستقیم دارد؟

درگيري دانش‌آموزان در مدرسه، جنبه‌اي مهم از زندگي اخيرشان به حساب مي‌آيد و همچنين تاثيرگذار بر آينده آنهاست (وانگ و اکلز؛ علاوه بر اين، درگيري، يکي از اهداف اصلي تعليم و تربيت و معياري براي ارزيابي اثربخشي مدارس است. درگيري فعال در مدرسه، براي يادگيري و موفقيت تحصيلي دانش‌آموزان، مهم است. مطالعات پيشين نشان داده‌اند دانش‌آموزاني که درگيري تحصيلي بيشتري دارند، از عملکرد تحصيلي بالاتري نيز برخوردارند. دانش‌آموزاني که به طور منظم در مدرسه حضور دارند، بر يادگيري تمرکز مي‌کنند و با قوانين مدرسه هماهنگ هستند، عموماً نمره‌هاي بالاتري مي‌گيرند و عملکرد بهتري دارند؛ در مقابل، فقدان درگيري در مدرسه، پيامدهاي منفي، از قبيل: کم‌آموزي، درگيري در انحرافات، و افزايش افت تحصيلي را براي دانش‌آموزان به دنبال دارد. فريدريک و همکاران (2004) ادبيات تحقيق را در يک چارچوب نظري، که از سه نوع درگيري تشکيل شده است، بررسي کرده‌اند: اين سه نوع درگيري عبارتند از: درگيري رفتاري، درگيري هيجاني و درگيري شناختي.

درگيري رفتاري، باعث ايده مشارکت و شامل درگيري در فعاليت‌هاي تحصيلي، اجتماعي يا فوق برنامه مي‌شود. اين نوع درگيري براي کسب نتايج تحصيلي مثبت و پيشگيري از افت تحصيلي، ضروري است (فين، 1989). درگيري، تنها توجه کردن، انجام کارهاي سخت و پايداري در مواجه شدن با موانع نيست، بلکه حضور هيجان‌هاي مثبت که درگيري تکليف را تسهيل مي‌کنند و عدم هيجان‌هاي منفي را که مانع درگيري دانش‌آموزان در تکاليف مي‌شود، نيز در برمي‌گيرد. هنگامي که دانش‌آموزان از لحاظ هيجاني درگير مي‌شوند، مدت زماني طولاني و سخت به مطالعه مي‌پردازند. آنها اين کار را در درون فضاي هيجاني متشکل از علاقه، کنجکاوي، اشتياق و لذت انجام مي‌دهند؛ در مقابل، دانش‌آموزاني که از لحاظ هيجاني درگير نيستند، ممکن است سخت مطالعه يا عمل کنند، اما آنها تحت سايه‌اي (انبوهي) از هيجانات منفي ـ تنش، فشار يا استرس ـ اين کار را انجام مي‌دهند (اودونل، ريو و اسميث. درگيري شناختي، بر حسب سرمايه‌گذاري روان‌شناختي در يادگيري، تمايل براي فراتر رفتن از نيازمندي‌هاي مدرسه و ترجيح براي چالش‌هاست (نيومن و همکاران، 1992) و همچنين برحسب راهبردها يا خودتنظيمي، مفهوم‌سازي شده است. اخيراً پژوهشگران، بعد ديگري به درگيري تحصيلي اضافه کرده‌اند که درگيري عامليت نام دارد. درگيري عامليت، به مثابه مشارکت سازنده دانش‌آموزان در جريان آموزشي که آنها دريافت مي‌کنند، تعريف شده است. چيزي که اين مفهوم جديد به ميان مي‌آورد، فرآيندي است که طي آن، دانش‌آموزان عمداً و تا اندازه‌اي فعالانه تلاش مي‌کنند تا چيزي را که ياد مي‌گيرند و شرايط و موقعيت‌هايي را که تحت آنها ياد مي‌گيرند، شخصيو پربار کنند. به طور کلي، درگيري عامليت داراي پنج ويژگي ضروري است: 1- پيش‌گستر است (قبل يا در جريان فعاليت يادگيري اتفاق مي‌افتد، نه بعد از آن). 2- ارادي است (عمدي و هدفمند است). 3- تلاش مي‌کند تا فرصت‌هاي يادگيري را (از طريق شخصي کردن، جالب توجه کردن، چالش برانگيز يا ارزشمند ساختن) غني سازد. 4- مشارکت سازنده را در درون‌داد، در برنامه‌ريزي يا جريان آموزش نشان مي‌دهد؛ به طوري که دانش‌آموز مي‌گويد در چه شرايطي بهتر ياد مي‌گيرد. 5- به صورت ضمني، بر اثربخشي و شايسته بودن معلم دلالت دارد.

چندين دليل براي رشد فزاينده علاقه به سازه‌ درگيري تحصيلي وجود دارد. يک دليل اين است که درگيري، به مثابه پادزهري براي پيشرفت پايين، سطوح بالاي کسالت و بي‌ميلي دانش‌آموزان، و نرخ افت تحصيلي بالا است. دليل ديگر اين است که فرض شده که درگيري، امري سازگار و پاسخگو به تغييرات محيطي است بنابراين، شناسايي عوامل مؤثر بر درگيري تحصيلي دانش‌آموزان، ضروري به نظر مي‌رسد.

از جمله عوامل مؤثر بر درگيري تحصيلي دانش‌آموزان، خوش‌بيني تحصيلي است. سازه خوش‌بيني، يکي از سازه‌هاي مطرح شده در حوزه روان‌شناسي مثبت است که به لحاظ رابطه با ديگر سازه‌ها و همچنين به لحاظ نقشي که در تبيين بسياري از پيامدهاي رفتاري ـ هيجاني دارد، از اهميت زيادي برخوردار است. بر اين اساس، روان‌شناسي مثبت در بافت محيط‌هاي آموزشي نيز دلالت‌هايي دارد. روان‌شناسان تربيتي مثبت‌گرا در حال تلاش براي وارد کردن مفهوم اين نوع روان‌شناسي در توصيف تدريس مؤثر و پيامدهاي سازنده براي دانش‌آموزان هستند. به باور آنان، در بافت مدرسه بايد هم توانايي‌ها و هم باورهاي دانش‌آموزان در کلاس بررسي شود؛ چرا که برخي از دانش‌آموزان، تمايل به داشتن باورهاي خوش‌بينانه دارند، در حالي که ديگران ممکن است با گرايش‌هاي بدبينانه‌اي نسبت به مدرسه و پيشرفت تحصيلي، روبرو شوند؛ در واقع، باورها و نگرش‌هاي دانش‌آموزان، از مهم‌ترين خصوصياتي است که تاثير بسياري بر محيط يادگيري و پيشرفت تحصيلي دارد(ميشل و همکاران، 2016). سازه خوش‌بيني تحصيلي، يکي از سازه‌هاي نهفته است که مي‌تواند به دستاوردهاي مثبت و موفقيت تحصيلي يادگيرندگان منجر شود. اين سازه، بر پايه روان‌شناسي مثبت‌گرا، نظريه شناختي ـ اجتماعي بندورا، نظريه سرمايه اجتماعي کلمن، پژوهش‌هاي هوي و همکارانش در حوزه فرهنگ و جوّ سازماني و همچنين مفهوم خوش‌بيني اکتسابي مارتين سليگمن شکل گرفته است.براي نخستين بار، هوي و همکاران (2006) سازه خوش‌بيني تحصيلي معلم را مطرح کردند. از نظر آنها ويژگي‌هايي مانند: کارآمدي جمعي، اعتماد معلمان به دانش‌آموزان و والدين آنها و تاکيد تحصيلي، پيش‌بيني‌کننده‌هاي قوي براي پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان هستند. پس از ارايه سازه خوش‌بيني تحصيلي معلم، پژوهش‌هاي متعددي در مورد اين سازه و گسترش آن به حوزه فردي، شکل گرفت. خوش‌بيني تحصيلي دانش‌آموزان، حوزه جديدي است که از سوي اسچنن ـ موران ارايه شده است؛ در واقع، خوش‌بيني تحصيلي دانش‌آموزان، يک باور مثبت در دانش‌آموزان است مبني بر اينکه آنها قادر هستند با تاکيد بر يادگيري خود، اعتماد به معلمان و احساس هويت نسبت به مدرسه، زمينه پيشرفت تحصيلي خودشان را فراهم کنند. بر اين اساس، اين مفهوم از سه مؤلفه تاکيد تحصيلي دانش‌آموزان، اعتماد دانش‌آموزان به معلمان، و احساس هويت دانش‌آموزان نسبت به مدرسه، تشکيل شده است.