🔷مقاله تحصیلی🔷
خلاصهنويسي چطور مسير يادگيري را کوتاهتر میکند؟
روشهای صحیح خلاصهنویسی برای هر درس چجوری است؟
يکي از کارهاي بسيار مهمي که شما داوطلبان عزيز در طي مطالعه و آمادگي براي کنکور بايد انجام دهيد، اين است که از روش خلاصهبرداري مطالب در زمان مطالعه بهره ببريد. همانطور که همه شما ميدانيد، خلاصهبرداري، تاثير بسيار زيادي بر ميزان پيشرفت و يادگيري شما ميگذارد. با اينکه بيشتر داوطلبان از اهميت خلاصهبرداري مطلع هستند، اما روشهاي خلاصهبرداري و شيوههاي صحيح آن را نميدانند. به همين خاطر، در اين مقاله تصميم گرفتهايم تا شما را با خلاصهنويسي، اهميت آن و شيوههاي صحيح انجام اين کار، بيشتر آشنا کنيم.
دانشآموزاني که هنگام مطالعه تنها به خواندن مطلب ميپردازند، نسبت به دانشآموزاني که در اين زمان، خلاصهبرداري ميکنند، داراي بازده کمتري هستند و به همين علت، دانشآموز به مرور، علاقه خود را نسبت به مطالبي که ميخواند، از دست ميدهد و نميتواند به آن توجه کند؛ در نتيجه، مطالب به صورت فعالانه در ذهن وي پردازش نميشود؛ به طور مثال، شما ناگهان متوجه ميشويد که در صفحه 45 کتاب هستيد، بيآنکه بدانيد در صفحات گذشته، چه خواندهايد؛ انگار فقط آنها را ورق زدهايد؛ پس اگر هنگام مطالعه، خلاصهنويسي کنيد، حاصل کار مفيدتر از زماني است که صرفاً مطالب را ميخوانيد؛ زيرا در زمان خلاصهنويسي، مغز شما، حالت فعالتري دارد و سبب ميشود که توجهتان به مطالب بيشتر شود، و احتمال آنکه مطالب را طوري پردازش کنيد که معناي شخصي برايتان داشته باشد، افزايش مييابد.
براي شما داوطلبان عزيز کنکوري، و حتي دانشآموزاني که مشغول درس خواندن هستند، خلاصهنويسي به چهار دليل پيشنهاد ميشود: اول اينکه در عميقتر کردن يادگيري و دقيق خواني شما هنگام مطالعه، مؤثر است. دوم آنکه حجم و زمان مرور برايتان کمتر ميشود و امکان مرورهاي چندين باره را براي شما به شکلي سريع فراهم ميکند. سوم آنکه اگر خلاصهنويسي به شيوهاي صحيح انجام گيرد، هنگام مرور و بازخواني، براي شما کارآيي بهتر و مؤثرتري در مقايسه با مطلب اصلي خواهد داشت، و چهارم آنکه، خلاصهنويسي، اين امکان را فراهم ميکند تا تمام مطالب و مباحث مرتبط با يک موضوع را که در کتاب درسي، جزوه، کتاب کمک آموزشي و هر منبع ديگري پراکنده است، در يکجا جمعآوري کنيد و از پراکنده خواني جلوگيري و در وقت و زمان خود صرفهجويي کنيد.
روشهاي مختلف خلاصهکردن
براي اينکه خلاصهنويسي کنيد، تنها يک ابزار مجزا لازم داريد و آن هم دفترچه يادداشت است. براي يک خلاصهنويسي خوب، شما بايد تمام خلاصههاي يک درس را در يک دفترچه يادداشت کنيد و از خلاصهنويسي در برگههاي پراکنده و صحافي نشده خودداري نماييد؛ زيرا با گذر زمان، حجم يادداشتهايتان افزايش خواهد يافت و ترتيب آنها به هم خواهد خورد و يافتن و مرتب کردن آنها زمان و انرژي زيادي ميطلبد و کاري خستهکننده خواهد بود. خلاصهنويسي، شامل: فنون مختلف يادداشتبرداري، حاشيه نويسي، خط کشي زير جملات، دسته بندي و علامتگذاري ميشود و بسته به شرايط و نوع مطالعه، ميتواند مختلف باشد و حتي براي يک درس، موارد متعددي را شامل شود.
1- علامتگذاري
بهترين فن مطالعه، درگير شدن با مطلب يا به اصطلاح، مطالعه فعال است. علامتگذاري، سريعترين روش براي مطالعه فعال است و البته نکات مهم را نيز مشخص ميکند. زماني که مطلبي را مطالعه ميکنيد، جايي که برايتان سؤال باقي ميماند و مطلب را به طور کامل متوجه نميشويد، از علامت سؤال (؟) استفاده کنيد و کنار آن مطلب علامت بزنيد. هر جا که احساس کرديد مطالب، پرسشخيز است و در آن به نکته مهمي اشاره شده است، علامت تعجب (!) بگذاريد، و جايي که به يک کلمه يا عبارت کليدي برخورديد، دور آن را خط بکشيد و پاراگراف هاي مهم را با ستاره (*) مشخص کنيد. به طور کلي، هنگام مطالعه، استفاده از علامت گذاري، سرآغاز خوبي براي مطالعه دقيق و فعال است. دقت داشته باشيد که در استفاده از علامتها و انتخاب جملاتي که خط کشي ميشوند، زيادهروي نکنيد؛ چرا که در مطالعههاي آتي و بازخواني مطالب، حوصلهتان سر ميرود.
2- خط کشيدن زير مطالب مهم
يکي از شيوههايي که در خلاصهنويسي به کار ميرود، خط کشيدن زير مطالب مهم است. معمولاً اين روش در ميان بيشتر دانشآموزان و داوطلبان از محبوبيت برخوردار است؛ زيرا هم راحتتر از يادداشتبرداري است و هم داوطلب احساس ميکند که مطالب مهم را بدون کمترين تغييري خلاصه کرده است. براي خط کشيدن زير مطالب مهم، بهتر است که از خودکارها، مدادها يا ماژيکهاي رنگي استفاده کنيد؛ مثلاً مطلب بسيار مهم را با يک رنگ، مطالب کمتر مهم را با رنگ ديگر و مطالب هر فصل يا موضوع را نيز با رنگي خاص خط بکشيد. انجام اين کار باعث ميشود تا هم مطالب، بيشتر در ذهن شما باقي بماند و هم تنوع بيشتري داشته باشد و زود خسته نشويد.
در خلاصهنويسي به روش خط کشيدن زير مطالب، بايد توجه داشته باشيد که با وسواس اينکه ممکن است مطلبي از قلم بيفتد، زير همه مطالب را خط نکشيد؛ زيرا حاصل کار، صفحهاي پر از خط در زير جملات ميشود، نه يادگيري بيشتر! اگر شما در هر صفحه، زير مطالب زيادي را خط بکشيد، احتمال کاهش يادگيري وجود دارد و نشانه آن است که اين وسيله را جانشين توجه واقعي به مطلب و برگرداندن مطلب به زبان خود کردهايد. چيزي که هنگام انجام اين کار بايد مدّ نظر قرار دهيد و زير آن را خط بکشيد، اطلاعات مهم، مانند: نتيجهگيريهاي کلي، تعريفهاي کليدي و جملههاي اصلي (که وظيفه آنها توضيح و تشريح نکات است)، جملات کليدي، نکات تستي و ... است؛ بدون اينکه به انديشه اصلي مطلب خدشهاي وارد آيد.
3- حاشيهنويسي
يکي از کارهاي مهمي که در خلاصهنويسي ميتوانيد انجام دهيد، اين است که حاشيهنويسي کنيد. حاشيهنويسي، با هدف انتقال مجموعهاي از مطالب مهم و خلاصه شده از متني است که شما مطالعه کردهايد. در حاشيهنويسي ميتوانيد کليديترين جمله هر پاراگراف را استخراج و به زبان خودتان در حاشيه کتاب يا جزوهتان يادداشت کنيد. براي انجام اين کار، در پايان هر پاراگراف از خودتان بپرسيد که اين پاراگراف قصد داشت چه مطلبي را به من بياموزد، و آن را در يک جمله و با زبان خودتان، نه به صورت کتابي، بيان کنيد و يادداشت نماييد؛ به علاوه، ميتوانيد سؤال، انتقاد يا هر مطلب ديگري را که مربوط به همان موضوع است و در جاي ديگري خواندهايد، حاشيهنويسي کنيد. اين فرآيند، به تمرکز فکر، دقت، حفظ و يادگيري بهتر شما کمک ميکند.
4- دستهبندي
يکي ديگر از روشهاي مهم خلاصهنويسي، دستهبندي است. به کارگيري اين روش، براي مباحثي که شامل دستهها و طبقهبنديهاي مختلف است، بسيار مفيد است. روش انجام کار نيز به اين صورت است که بايد مطالب مختلفي را که ميتوان در يک دسته قرار داد، در يکجا نوشت و آنها را دستهبندي کرد.
5- يادداشتبرداري
اصليترين نوع خلاصهنويسي، يادداشت برداري است که ميتواند به يادگيري طولاني مدت و همين طور صرفهجويي در وقت شما کمک بسيار مؤثري نمايد. يادداشتبرداري، عبارت است از برداشت کليديترين مفاهيم هر مطلب و ثبت آن در دفترچهاي جداگانه به شيوهاي خاص که در مرورهاي آتي شما کارايي داشته باشد. هر برگه يادداشتبرداري شده بايد داراي دو ويژگي مهم باشد:اول اينکه بايد خلاصه و کليدي باشد؛يعني آنچه را که يادداشت ميکنيد، بايد حجمي بسيار کمتر از آنچه که در متن اصلي موجود است، داشته باشد. دوم اينکه يادداشتبرداري، بايد تداعيگر يادداشتها باشد؛ يعني همه آنچه را که پاراگراف و متن قصد انتقال آن را داشت، اين يادداشتها بتواند به شما انتقال دهد و يادآوري کند؛ به بيان ساده، يادداشتها بايد مفيد، اما مختصر باشد.
ممکن است که در ابتدا، شما در بهکارگيري هر يک از اين روشهاي خلاصهنويسي، با مشکل مواجه شويد، اما اگر بخواهيد و اراده کنيد که مطالعه خوبي براي کنکور داشته باشيد، حتماً ميتوانيد به تدريج، مطالب را به بهترين شکل ممکن خلاصهبرداري کنيد. به خاطر داشته باشيد که يک مطلب، بسته به اهميت و تستي بودن آن، ميتواند به همه اشکال يا يک شکل، خلاصهنويسي شود.
در خلاصهنويسي، نکات زير را بايد رعايت کنيد تا در وقت خود صرفهجويي نماييد و از زحمت خودتان هم بهترين نتيجه را بگيريد:
1- يکي از راههاي کارا کردن يادداشتها هنگام ثبت کلمات مهم، به کار نگرفتن کلمات اضافي است. در خلاصهنويسي، هر قدر اطلاعاتي با کلمات کمتر و عبارتهاي کوتاهتر نقل شود، کارآيي آن بالاتر است؛ بنابراين، هنگامي که اطلاعات نسبتاً زيادي را در چند کلمه خلاصه ميکنيد، يادداشتهاي شما کارا هستند. در يادداشتها بايد هدفتان اين باشد که حتيالامکان مطالب مختلف (اعم از درس معلم، کتاب و جزوه) را در جملههاي کوتاه و مفيد بگنجانيد. انجام اين کار سبب ميشود که توجه شما صرفاً به اطلاعات مهم متمرکز شود. بايد از اينگونه جملهها، يعني از جملههايي که کليترين و محوريترين اطلاعات را در بر دارند، يادداشت برداريد و به جملههايي که از لحاظ اهميت ساختاري، ضعيف و حاوي اطلاعات جزييترند، توجه چنداني نکنيد.
2- در خلاصهنويسي، ابتدا بايد کليات موضوع مورد توجه قرار گيرد و موضوعات به صورت نمودار درختي رسم شود و سپس به جزييات آن موضوع پرداخته شود. در خلاصهنويسي بايد دقت کرد که معمولاً ايده و نکته اصلي در دو جمله اول پاراگراف بيان شود و بقيه پاراگراف، شامل توضيحات اين مطلب باشد؛ اما يادآوري اين نکته بدان معني نيست که بقيه متن، مهم نيست، بلکه در ادامه متن بايد به کلمات کليدي به کار رفته شده در آن، مانند: «نخستين»، «مهمترين عامل»، «بيشترين تاثير»، «نکته اساسي»، «در نتيجه» و مثبت يا منفي بودن افعال نيز توجه کرد.
3- يکي از کارهايي که ميتوانيد در خلاصهنويسي انجام دهيد، اين است که طرز ارتباط موضوعات اصلي و فرعي را به کمک نمودار درختي نمايش دهيد تا به شما در درک بهتر مطالب کمک کند.
4- هنگام مطالعه مباحث درسي، ابتدا به کشيدن خط در زير مطالب اصلي، مهم و با اهميت بپردازيد و سپس خلاصهنويسي کنيد؛ زيرا انجام دو فعاليت مجزا، يعني يادگيري و خلاصهنويسي در يک زمان واحد، باعث ايجاد اخلال و عدم تمرکز در انجام هر دو عمل ميشود.
5- خلاصهنويسي شما، چنانچه شامل خلاصه مباحث درسي، نکات مهم در کتاب درسي و جزوات يا تستهاي غلط و «نزده» شما در آزمونها و مجموعههاي تست باشد، داراي ارزش درسي بالاست و الزاماً نبايد فقط از داخل کتاب يا جزوه شما جمعآوري شود.
6- هنگام مطالعه مطالب خلاصهنويسي شده، که حاوي خطوط اصلي و پيامدهاي مهم است، به کم اهميتي مطالبي پي ميبريم که در زمان خلاصهنويسي، مهم جلوه کردهاند يا به علت گذشت زمان و مرور مطلب، اهميت اوليه را ندارند؛ پس اين نکات را حذف کنيد.
7- در خلاصهنويسي، به انتخاب سبکي مناسب با متن خلاصهشده، رعايت يکنواختي افعال از لحاظ زمان، توجه به حجم مطالب و عدم تصرف در پيامها و محتواي متن اصلي، توجه کنيد. خلاصه درسهاي فرمولي و قاعدهدار، مانند: درسهاي شاخه رياضيات، فيزيک، شيمي، منطق، اقتصاد و ...، از طريق يادداشت فرمولها و قواعد، رسم نمودارهاي لازم و طبقهبندي دقيق اجزاي هر مبحث فراهم ميآيد و لازم است که به منظور تسلّط و يادآوري در مرور و بازخواني مباحث خلاصهنويسي شده، براي هر مورد مثالي آورده شود.
8- چون اغلب قواعد، گاهي از سوي موارد استثنايي و تبصرهها نقض ميشود، اين نکات خلاف قاعده نيز بايد يادداشت و آموخته شود؛ در واقع، اهميت استثناها از قواعد خيلي بيشتر است و عموماً، سؤالات مهم و اساسي کنکور نيز از ميان اين مطالب استخراج ميشود. در درسهاي همگروه رياضيات، توجه به اين نکته ضرورت دارد که بدانيم توانايي حل مسايل با توانايي تستزني، خيلي تفاوت دارد، و مورد دوم، بسيار دشوارتر از مورد نخست و انجام آن، مستلزم تمرين و تکرار فراوان است.
9- در خلاصهنويسي درسهاي تشريحي و حفظکردني، از قبيل: تاريخ، جغرافيا، جامعهشناسي، علوم اجتماعي، روانشناسي، فلسفه، زيستشناسي، زمينشناسي و شيمي (بخشهاي تعريفي و تشريحي)، بايد کل هر فصل يا گفتار را بخوانيد و مطالب اساسي و مهم را به شکلي برجسته مشخص سازيد و آنگاه نکات مشخص شده را نيز در يک دفتر جداگانه يادداشت کنيد.
10-خط کشيدن زير جملهها و يادداشتبرداري از خواندن تنها و خلاصهنويسي از جملات خطکشي شده، مؤثرتر است؛ پس بايد به هنر خلاصهنويسي مجهز بود تا از زمان، و نيز از امکانات، بيشترين استفاده را کرد.
11- برخي از داوطلبان گمان ميکنند که خلاصهنويسي، باعث گرفته شدن وقت مطالعاتي آنها ميشود و نسبت به وقتي که براي آن صرف ميکنند، سود کمتري دارد؛ در حالي که اين موضوع برعکس است. از مزاياي خلاصهنويسي، بهرهگيري از يادداشتهاي خلاصه نويسي شده در مدت زمان کوتاه و صرفهجويي در زمان، تسهيل در برخورداري از محتويات مهم کتب و جزوات در حجم کم، ايجاد انگيزه در دانشآموزان براي مطالعه، کمک به در خاطر سپردن مطالب و از ياد نرفتن آنها و کمک به تمرکز فکر هنگام خواندن کتاب و جزوه است.
12-تاريخ يادداشتبرداري را در گوشه برگهاي يادداشت کنيد تا در زمانهاي خاص مرور سر درگم نشويد.
13-به خاطر داشته باشيد که در برنامهريزي خود، زمانهايي را بايد به مرور اختصاص دهيد و در اين زمانهاي مرور، به جاي مطالعه دوباره کتاب يا جزوه، خلاصههايي را که برداشتهايد، مطالعه کنيد.
14-در هر بار مرور خلاصهها، نسبت به مرورهاي قبل، ميتوانيد بخشي از خلاصهها را که به طور کامل ياد گرفتهايد، حذف کنيد تا در وقتتان صرفهجويي شود.
در این وبلاگ مطالب مهم مشاورهی تحصیلی، اخبار و اطلاعیههای کنکور سراسری، دربارهی بنیاد علمی و آموزشی شفیعی و استاد علیرضا شفیعی، مقالات تربیتی_تحصیلی_انگیزشی و روانشناسی، دلنوشتههای مربوط به دانشآموزان بنیاد علمی و آموزشی شفیعی و کتابهای ارزنده معرفی و ارائه خواهد شد.