هواداران استاد علیرضا شفیعی

🔷مقاله تربیتی🔷

**چرا مقایسه دانش آموزان در تراز و معدل، چوب لای چرخ خوشبختی است؟**

در دنیای پر رقابت امروز، به محض اینکه صحبت از تحصیل و موفقیت تحصیلی به میان می‌آید، ناخودآگاه پای تراز و معدل و کارنامه و رتبه به میان کشیده می‌شود. از وقتی که دانش‌آموزان وارد مدرسه می‌شوند، یک مسابقه ناتمام آغاز می‌شود؛ مسابقه‌ای که خط پایان مشخصی ندارد و تنها یک معیار برای سنجش آن تعریف شده: مقایسه! "پسرخاله فلانی تراز قلمچیش فلان شده"، "دختر همسایه معدلش بیست شده، تو چرا نشدی؟"، "ببین فلانی چه رتبه‌ای آورد، تو چی؟" اینها جملاتی هستند که متأسفانه گوش دانش‌آموزان و حتی والدینشان با آن آشناست. اما بیایید صادق باشیم، آیا این مقایسه‌ها واقعاً سازنده هستند یا فقط چوب لای چرخ خوشبختی و آرامش ما می‌گذارند؟

**ریشه دردهای مقایسه: وقتی هر کس را با ترازو و متری متفاوت می‌سنجیم**

مشکل اصلی مقایسه این است که ما انسان‌ها موجودات پیچیده‌ای هستیم و هر کدام ویژگی‌ها، توانایی‌ها، علایق، و حتی سبک یادگیری منحصر به فرد خودمان را داریم. مقایسه کردن دانش‌آموزان بر اساس تراز و معدل، مثل این است که از یک ماهی انتظار داشته باشیم که روی درخت بالا برود و وقتی نتوانست، او را موجودی شکست‌خورده بدانیم!

* **هر کس یک سیاره است، نه یک ستاره در صورت فلکی:** هر دانش‌آموز، یک عالم مجزا و منحصر به فرد است. یکی در ریاضیات درخشان است، دیگری در ادبیات، یکی عاشق شیمی است و دیگری شیفته هنر. وقتی فقط به یک عدد (تراز یا معدل) بسنده می‌کنیم، تمام این تفاوت‌ها و استعدادهای پنهان را نادیده می‌گیریم. آیا نباید به جای مقایسه، به کشف و پرورش این سیاره‌های منحصر به فرد بپردازیم؟

* **داستان پشت اعداد، نادیده گرفته می‌شود:** معدل ۱۹ یک دانش‌آموز که در تمام سال با بیماری دست و پنجه نرم کرده، ممکن است ارزشمندتر از معدل ۲۰ دانش‌آموزی باشد که هیچ چالش خاصی نداشته است. تراز پایین یک آزمون آزمایشی برای دانش‌آموزی که تازه شروع به مطالعه جدی کرده، می‌تواند نشانه پیشرفت عظیم او در آینده باشد. اما مقایسه سطحی، تمام این داستان‌ها، تلاش‌ها، شب‌بیداری‌ها و جنگیدن‌ها را نادیده می‌گیرد.

**چرا مقایسه سمی است؟ تأثیرات مخرب بر ذهن و روان**

مقایسه، نه تنها کمکی به پیشرفت نمی‌کند، بلکه می‌تواند آسیب‌های جدی به همراه داشته باشد:

1. **قتل عام عزت نفس:** وقتی دانش‌آموز دائماً خود را با "بهترین" مقایسه کند و ببیند که "کمتر" از اوست، عزت نفسش به شدت آسیب می‌بیند. این حس "ناکافی بودن"، می‌تواند منجر به ناامیدی، گوشه‌گیری و حتی افسردگی شود. دانش‌آموزی که اعتماد به نفس خود را از دست بدهد، حتی اگر توانایی‌های بالایی هم داشته باشد، قادر به بروز آنها نخواهد بود.

2. **ایجاد اضطراب و استرس مزمن:** فضای مقایسه، یک فضای رقابتی ناسالم ایجاد می‌کند. دانش‌آموز به جای تمرکز بر یادگیری و لذت بردن از آن، دائماً نگران این است که آیا از بقیه عقب افتاده یا نه. این اضطراب می‌تواند منجر به اختلالات خواب، کاهش تمرکز و حتی مشکلات جسمی شود.

3. **کشتن خلاقیت و نوآوری:** وقتی هدف صرفاً "بهتر بودن از دیگران" باشد، دانش‌آموز به جای اینکه به دنبال روش‌های خلاقانه و نوآورانه برای حل مسائل بگردد، فقط سعی می‌کند از راهی برود که بقیه رفته‌اند و نتیجه گرفته‌اند. این رویکرد، مغز را در یک چرخه تکراری گیر می‌اندازد و توانایی‌های تفکر خارج از چارچوب را از بین می‌برد.

4. **ایجاد حسادت و رقابت ناسالم:** در محیطی که مقایسه بیداد می‌کند، روابط دوستانه بین دانش‌آموزان نیز تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد. به جای حمایت و همکاری، حسادت و رقابت ناسالم شکل می‌گیرد که به هیچ وجه به نفع رشد فردی و اجتماعی نیست.

**راه چاره چیست؟ تمرکز بر "من دیروز" و "من امروز"**

برای رهایی از این سم مهلک مقایسه، نیاز به تغییر دیدگاه داریم، هم در دانش‌آموزان و هم در والدین:

* **تمرکز بر پیشرفت فردی:** تنها مقایسه سالم، مقایسه "خودت با خودت" است. دانش‌آموز باید هر روز تلاش کند تا از "من دیروز" بهتر باشد. آیا امروز چیز جدیدی یاد گرفتم؟ آیا تلاشم از دیروز بیشتر بود؟ آیا در درسی که ضعیف بودم، کمی پیشرفت کردم؟ این نوع مقایسه، به جای ایجاد حسادت، حس رضایت و پیشرفت را در پی دارد.

* **کشف استعدادها و علایق:** والدین و معلمان باید به جای فشار بر روی نمرات و ترازی که شاید با استعداد طبیعی دانش‌آموز همخوانی ندارد، به او کمک کنند تا استعدادهای واقعی خود را کشف کند و آنها را پرورش دهد. شاید دانش‌آموزی که در ریاضی ضعیف است، یک نقاش یا نویسنده فوق‌العاده باشد.

* **آموزش ارزش تلاش، نه فقط نتیجه:** به دانش‌آموزان بیاموزیم که فرآیند تلاش، پشتکار و یادگیری به اندازه نتیجه نهایی مهم است. گاهی اوقات، یک شکست، بهترین درس زندگی است که به ما می‌آموزد چگونه قوی‌تر شویم و دوباره تلاش کنیم.

* **ایجاد محیط حمایتی و تشویقی:** مدرسه و خانه باید مکانی امن و حمایتی باشند، نه میدانی برای مسابقه. تشویق‌ها باید بر اساس تلاش و پیشرفت فردی باشد، نه برتری نسبت به دیگران.

در نهایت، بیایید به یاد داشته باشیم که هر دانش‌آموز، یک داستان ناتمام است که پتانسیل‌های بی‌شماری در خود نهفته دارد. وظیفه ما این است که به آنها کمک کنیم تا بهترین نسخه از خودشان باشند، نه بهترین نسخه از کسی دیگر. اجازه دهیم شکوفا شوند، نه اینکه آنها را در قاب مقایسه زندانی کنیم. وقتی مقایسه‌ها کنار گذاشته شوند، جاده خوشبختی و موفقیت، بسیار هموارتر خواهد شد! 🚀